Endometrioza to jedna z najbardziej tajemniczych chorób XXI wieku. W społecznej świadomości często słusznie łączy się ją nawet z nowotworami. Czym zatem jest to schorzenie i jak można je leczyć? Odpowiedź na te pytania znajduje się w poniższym artykule.
Szybka nawigacja
Przebieg endometriozy
Endometrioza to schorzenie, które objawia się silnym bólem towarzyszącym okresowi menstruacji.
Ból ten jest wywołany dokładnie tym samym mechanizmem, co bóle miesiączkowe i jest związany z nieprawidłowym usytuowaniem komórek, które normalnie wyściełają wewnętrzną część macicy. Różnica pomiędzy bólami miesiączkowymi a wywołanymi chorobą polega jedynie na ich usytuowaniu. U większości kobiet cierpiących na tą chorobę, ból początkowo obejmuje wyłącznie dolną część brzucha. Jeśli endometrioza nie jest leczona, dolegliwości bólowe z biegiem czasu postępują. Zdecydowana większość kobiet cierpiących na endometriozę uskarża się na bardzo silne bóle w okresie menstruacji. Są one wywołane zmianami hormonalnymi typowymi dla tego okresu.
Przyczyny powstawania endometriozy
Medycyna problemem endometriozy zajmuje się już od… 140 lat. Już przez prawie półtorej wieku naukowcy zastanawiają się, dlaczego komórki endometrium (czyli wewnętrznej wyściółki macicy), znajdują się w nietypowych dla siebie miejscach.
Problem ten jest poważny głównie ze względu na stosunkowo duży odsetek kobiet, które cierpią na to skądinąd bardzo ciężki schorzenie. Szacuje się, że zjawiska tożsame dla endometriozy towarzyszą aż 10 procentom wszystkich kobiet. Oczywiście nie w każdym przypadku muszą one mieć tak gwałtowny i dramatyczny przebieg. Wracając do tematu przyczyn endometriozy, naukowcy wciąż do końca nie wiedzą, co za nimi stoi. Najczęściej wymienia się tutaj trzy najpopularniejsze teorie:
1. Teoria przemieszczania – w myśl tej teorii, komórki endometrium przemieszczają się do swych miejsc docelowych z wielu różnych powodów. Jednym z nich może być efekt tak zwanego miesiączkowania wstecznego, które w dużym uproszczeniu polega na przemieszczaniu się krwi miesiączkowej np. przez jajowody wprost do jamy otrzewnej (wraz z komórkami endometrium).
2. Teoria metaplazji – w myśl tej teorii komórki, które jeszcze nie pełnią określonej roli w organizmie, przekształcają się w endometria, co wiąże się z ich usytuowaniem w różnych częściach ciała. Co ciekawe – w ten sposób mogą one się przemieszczać nawet do płuc.
3. Teoria indukcji – jest to teoria, która mówi, że komórki endometrium „rozsiewają się” po całym organizmie zarówno poprzez fizyczne przemieszczanie, jak i samą metaplazję. Na chwilę obecną to właśnie ta teoria cieszy się największą popularnością, gdyż otwiera furtkę zupełnie nowym teoriom, które mogą ją wzbogacić.
Endometrioza i jej objawy
Endometrioza to schorzenie, które większość osób jednoznacznie kojarzy z silnym bólem. Sam dyskomfort to jednak nie wszystko. W związku z tym, że schorzenie to dotyka wielu różnych organów, wachlarz objawów również może być bardzo szeroki.
Objawy niesomatyczne
Wewnętrznym (i niewidocznym dla ludzkiego oka) objawem endometriozy jest stopniowe powiększanie się ogniska choroby w okresie przedmiesiączkowym. Towarzyszy temu intensywny ból (o którym później), wywołany poprzez gromadzenie się krwi i niemożność jej wydalenia do organizmu. W trakcie miesiączki ognisko to ulega dalszemu powiększeniu, co oczywiście wywołuje narastający ból.
Objawy somatyczne
Odczuwalnym objawem endometriozy jest silny ból, który może mieć postać:
- dolegliwości bólowych w trakcie trwania stosunku płciowego,
- bólów przewlekłych, występujących najczęściej w obrębie miednicy i tylnej części pleców,
- bólów tożsamych dla okresu owulacji,
- zbyt obfite krwawienia miesiączkowe i plamienia pojawiające się poza okresem, co jednak zdarza się stosunkowo rzadko,
- krwawienie z obszaru układu pokarmowego, lub krwiomocz,
- rzadkie krwawienie w obrębie płuc i innych części ciała objętych chorobą,
- zaparcia i wzdęcia, które są wywołane niedrożnością układu pokarmowego,
- bardziej dokuczliwy PMS, czyli zespół napięcia miesiączkowego,
- choroby autoimmunologiczne, takie jak np. toczeń układowy,
- alergia i astma.
Czasami schorzenie nie powoduje żadnych objawów i ma całkowicie bezbolesny charakter. W takiej sytuacji wykrycie choroby i jej późniejsze leczenie ma najczęściej formę przypadku, choć rzecz jasna również i ona ma negatywny wpływ na zdrowie kobiety.
Endometrioza a niepłodność – co warto wiedzieć?
Zmiany wywołane endometriozą mogą również objąć obszar jajników, co w dłuższej perspektywie może doprowadzić do niepłodności. Choroba może dotknąć również i ten organ, choć nie jest to wcale regułą.
Schorzenie bardzo szybko może doprowadzić do powstania zrostu, który blokuje drogę komórki jajowej do bańki jajowodu. Stan ten może zatem uniemożliwić proces zapłodnienia i w konsekwencji – doprowadzić do stałej niepłodności. Dlatego zaleca się, by kobiety chcące zajść w ciąże, wykonały badania pod kątem schorzenia. W razie jego wykrycia, należy jak najszybciej starać się o dziecko. W przeciwnym razie może być to w okresie późniejszym niemożliwe.
Innym problemem przed którym muszą stanąć kobiety cierpiące na endometriozę są oczywiście znacznie częstsze poronienia. U zdrowych kobiet występują one w około 10 – 15 procentach przypadków. U pań cierpiących na endometriozę, ryzyko poronienia jest zdecydowanie wyższe i wynosi około 40 procent.
Jak rozpoznać chorobę?
Ze względu na dużą liczbę potencjalnych objawów, szybkie i skuteczne rozpoznanie endometriozy jest bardzo trudne. Najważniejszym wskazaniem przemawiającym za jej występowaniem, jest oczywiście ból menstruacyjny, pojawiający się w różnych częściach ciała. Ważne jest, aby lekarz przeprowadzający diagnostykę przeprowadził z pacjentką rzetelny i szczery wywiad, poparty konkretnymi badaniami.
Jakie to badania? Standardem jest zastosowanie USG dopochwowego, dzięki któremu można w miarę łatwo wykryć ewentualne zgrubienia i torbiele. Oprócz USG stosuje się również laparoskopię, która może mieć zarówno zastosowanie diagnostyczne, jak i lecznicze. W przypadku podejrzenia wystąpienia torbieli i zgrubień w innych częściach ciała, zaleca się przeprowadzenie np. kolonoskopii, wraz z pobraniem próbek ze zmienionych chorobowo miejsc. Wielu lekarzy decyduje się również na zlecenie tomografii komputerowej, bądź rezonansu magnetycznego.
Diagnostykę endometriozy można również przeprowadzić na podstawie badań biochemicznych, analizujących poziom markeru CA-125. Problem polega na tym, że marker ten stosowany jest również do oznaczania zmian nowotworowych, co oznacza konieczność przeprowadzenia ponownego badania.
Endometrioza i jej leczenie
Choć endometrioza jest klasyfikowana jako choroba przewlekła, to istnieje możliwość jej dalszego leczenia, dzięki któremu można spowolnić, lub nawet zatrzymać jej postęp. Leczenie schorzenia polega na zastosowaniu metod farmakologicznych, chirurgicznych, bądź też skojarzonych. Proces ten ma charakter indywidualny i jest uzależniony przede wszystkim od:
- wieku kobiety – po okresie przekwitania objawy endometriozy samoczynnie zanikają,
- pragnienia zajścia w ciążę i intensywności schorzenia,
- stopnia nasilenia dolegliwości bólowych i ich usytuowania,
- lokalizacji ognisk zapalnych,
- reakcji organizmu kobiety na dotychczasowe metody leczenia.
Leczenie farmakologiczne
Ma najczęściej postać hormonalną i polega na wyciszeniu aktywności jajników. Dzięki temu zanika również cykl menstruacyjny, co oczywiście prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych. W terapii farmakologicznej bardzo często stosuje się również silne leki przeciwbólowe i to najczęściej w formie objawowej.
Farmakologiczne leczenie endometriozy może w dalszej perspektywie wywołać szereg reperkusji, w tym oczywiście niepłodność. W tym przypadku zarówno sama specyfika leczenia, jak i zastosowane w tym celu leki, powinny zostać rzetelnie skonsultowane z pacjentką.
Leczenie chirurgiczne
Polega ono przede wszystkim na usunięciu zmian wywołanych przez chorobę. W niektórych przypadkach operacja chirurgiczna może prowadzić do usunięcia części jajnika, jego całości, bądź też całej macicy wraz z przydatkami.
Celem leczenia chirurgicznego jest usunięcie wszystkich zmian wywołanych endometriozą, wraz z pojawiającymi się zrostami. Zwykle w tym celu stosuje się laparoskopię, aczkolwiek nie zawsze jest ona w pełni skuteczna i doszczętna. W przypadku, gdy metoda chirurgiczna nie wystarczy, należy zastosować leki, zgodnie z punktem pierwszym.
Leczenie poprzez usunięcie jajników i macicy
Żadna z powyższych metod nie jest niestety w pełni skuteczna. Ograniczają się one albo do złagodzenia bólu, albo też do przywrócenia (najczęściej na jakiś czas) podstawowych funkcji anatomicznych wybranego organu. Cały czas trwają badania nad endometriozą, aczkolwiek nie przyniosły one jeszcze widowiskowego rozstrzygnięcia.
Wracając do tematu, najskuteczniejszą metodą leczenia tej tajemniczej choroby jest wycięcie w całości jajnika i macicy. Niestety nie zawsze wiąże się to z całkowitym wyleczeniem! Choć u większości kobiet prowadzi to do ostatecznego wyeliminowania dolegliwości, to jednak u około 15 procent chorych, nadal one się utrzymują. Jedynym czynnikiem całkowicie eliminującym endometriozę, jest naturalna menopauza, która – w przeciwieństwie do menopauzy chirurgicznej – prowadzi do całkowitego wygaszenia ognisk.
Endometrioza a zmiany nowotworowe
Endometrioza to schorzenie, które działa w podobny sposób co nowotwór złośliwy. Doprowadza ono do stopniowego (i cyklicznego) wyniszczenia poszczególnych organów. Oczywiście nie wykazuje ono aż tak zjadliwego i szkodliwego charakteru, aczkolwiek w perspektywie kilku lub kilkunastu lat, może doprowadzić do wielkich spustoszeń w ciele kobiety.
Istnieje wiele badań, które łączą powstawanie torbieli z późniejszymi zmianami nowotworowymi. W istocie istnieje takie prawdopodobieństwo, aczkolwiek na chwilę obecną brakuje syntetycznych danych, które opisywałyby ten problem. W niektórych przypadkach objawy endometriozy (torbiele) mogą mieć charakter silnie naciekający, co w konsekwencji może doprowadzić do powstania nowotworów złośliwych.
Endometrioza a przyszłość
Endometrioza to schorzenie niezwykle niebezpieczne, głównie przez jego wielopłaszczyznowość. Problemem jest bardzo duża liczba objawów, które mogą być błędnie przypisane do zupełnie innych chorób. Co gorsza, nie ma skutecznych leków przeciwko endometriozie. Ostatni z nich został wypuszczony na rynek około 10 lat temu, co pokazuje, jak bezradna jest nowoczesna medycyna.
W walce z endometriozą niezwykle ważne jest zapobieganie chorobie. Kobiety, które mają pewne podejrzenia co do swego stanu zdrowia, powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza rodzinnego, w celu realizacji podstawowych badań medycznych. Dzięki temu istnieje duża szansa nie tyle na wyleczenie choroby, co raczej na „w miarę normalne” życie.
Podsumowanie
Endometrioza jest przyczyną wielu schorzeń pochodnych. Jedną z nich jest oczywiście niepłodność. Niemniej warto pamiętać, że stopień zaawansowania każdego z nich, jest zależny w głównej mierze od samej pacjentki i jej bliskich.
